Giełdy żyją z pieniędzy naiwnych - hossy prędko nie będzie

Giełdy żyją dzięki pieniądzom naiwnych. Jeżeli tych pieniędzy nie będzie, nie możemy spodziewać się wzrostów w rozsądnej perspektywie czasowej. Dzisiejsi inwestorzy muszą pogodzić się z tym faktem i odpowiednio dopasować swoje działania, bo inaczej mogą się srogo rozczarować.

Dlaczego mieliśmy hossę lat 2003-2007? Pamiętacie te czasy? W telewizji leciały reklamy towarzystw funduszy inwestycyjnych, rodzinne spotkania zdominowane były przechwałkami kto ile na giełdzie zarobił i ile jeszcze zarobi. Każdy, kto miał jakieś oszczędności lokował je w TFI lub na giełdzie, gdyż to ona oferowała bardzo atrakcyjne stopy zwrotu.

Później przyszedł rok 2007, a następnie 2008 i 2009 i większość inwestorów straciła pieniądze. Stracili zarówno amatorzy, jak i inwestorzy obecni na parkiecie od lat. Stracili posiadacze akcji, posiadacze jednostek TFI i oszczędzający w OFE. Amatorzy stracili dużo, czasami oszczędności życia, czasami tylko te odłożone na czarną godzinę.

Tych amatorów nazywam w dzisiejszym tekście naiwnymi. Są to ludzie, którzy na co dzień nie mają wiele wspólnego z rynkami finansowymi. Inwestowaniem interesują się wtedy, kiedy ktoś sprzeda im jakiś produkt inwestycyjny (często uwypuklając możliwe zyski i przemilczając ryzyka) albo gdy szum wokół rynku jest na tyle duży, że wydaje się to łatwym sposobem na pomnożenie pieniędzy.

I teraz przenosimy się w czasie o dekadę, jest przełom roku 2018 i 2019. Na giełdzie została tylko garstka inwestorów, tych najwytrwalszych, którzy się jeszcze nie zniechęcili. Nie odpuścili mimo tego, że od dekady nie było hossy, mimo afery GetBacku, afery KNF i coraz gorszego sentymentu inwestycyjnego. Nie zrezygnowali, mimo że kolejne spółki są zdejmowane z giełdy, a nowe nie debiutują. Śledzą notowania wspominając stare dobre czasy i oczekując, że kolejny rok będzie lepszy. Nie będzie, musimy się z tym pogodzić.

Zaprezentowany powyżej wykres cenowego indeksu warszawskiej giełdy pokazuje, jakim fenomenem była hossa lat 2003-2007. Ta hossa była pompowana kapitałem naiwnych. Pieniędzmi, które na giełdę już raczej nie popłyną.

We wtorek zaprezentowane zostały listopadowe nabycia i umorzenia w funduszach inwestycyjnych. Wrzucam sobie do excela co miesiąc statystyki dla rynku akcji ogólnie oraz konkretnie dla funduszy małych i średnich spółek. Obie krzywe prezentują się w następujący sposób:

za IZFA.pl

Pomijam skale i wartości, gdyż nie mają one znaczenia. Istotne jest, że tylko styczeń na przestrzeni 2018 roku zanotował napływy do funduszy. Wszystkie pozostałe miesiące posiadają tendencję negatywną, czyli obrazują odpływy z akcyjnych TFI. Odpływy będą jeszcze większe, gdyż sprzedaż jednostek funduszy inwestycyjnych jest coraz bardziej ograniczana, zwłaszcza w obszarze funduszy prywatnych, nie powiązanych z dużymi grupami bankowymi. A tu wracamy do głównego problemu poruszanego w tym tekście - fundusze najlepiej sprzedaje się w banku, bazując na sprawdzonych modelach sprzedażowych i chciwości klienta. Czyli mechanizm jest od lat ten sam, tyle że jego skala jest dziś znacznie mniejsza.

Jako inwestorzy wiążemy spore nadzieje z Pracowniczymi Planami Kapitałowymi, które będą oznaczały przekierowanie strumienia kapitału na giełdę. Tyle tylko, że to ciągle są pieniądze naiwnych. Różnica jest taka, że zarabiającej 2000 zł na rękę pracownicy sklepu odzieżowego inwestycja ta nie zostanie sprzedana przez instytucję finansową, ale mocą ustawy państwo część jej wynagrodzenia zapakuje w worek zwany PPK i wyśle na giełdę. Ciągle są to pieniądze tych samych osób, tylko mechanizm ich przekierowania na giełdę jest inny, a skutki dla rynku kapitałowego wielokrotnie mniejsze.

GPW ogłosiła ostatnio publikację indeksów dywidend, obrazując inwestorom, że na rynku kapitałowym można zarobić 5% rocznie z samych tylko udziałów w zyskach spółek.

źródło: GPW.pl

Spójrzcie na piękny wykres dywidend z sWig80, który idzie tylko do góry i nigdy nie spada poniżej zera. Tyle tylko, że sWig80 od początku tego roku spadł o "skromne" 25%.

Oczywiście w odpowiednich broszurach będą klauzule i zastrzeżenia. Chciałem tym przykładem tylko pokazać, że zarówno publiczne instytucje rynku kapitałowego, prywatne instytucje finansowe oraz państwo bawią się od lat w tę samą grę - jak przyciągnąć kapitał "ulicy". Wszystko wskazuje na to, że w przyszłości będzie to tylko trudniejsze, a to nie zwiastuje rychłej hossy.

Dobrze to już było

Nie bez powodu wspomniałem atmosferę lat 2006-2007. Wtedy można było promować inwestowanie w fundusze, emitować kolorowe reklamy w TV i pokazywać historyczne stopy zwrotu, puszczając jednocześnie oczko do widzów, że w przyszłości jest szansa na ich powtórzenie albo i pobicie. Można było sprzedawać w bankach i domach maklerskich akcje, obligacje i jednostki funduszy inwestycyjnych. I kapitał naiwnych płynął, zasilając giełdowe notowania.

A co mamy dzisiaj? Nie ma w telewizji reklam TFI. Ograniczeniu ulega możliwość promowania jakiejkolwiek aktywności inwestycyjnej. Instytucje finansowe wręcz zniechęcają klientów konstruując skomplikowane ankiety, których negatywny wynik powoduje, że inwestowanie jest im odradzane. Każda reklama ma więcej klauzul i zastrzeżeń o ryzyku niż treści promujących daną ofertę. Tak dzisiaj wygląda rynek sprzedawania do "detalu".

Po aferze GetBacku wszyscy oburzamy się, że w bankach dokonywano missellingu, oferując obligacje korporacyjne osobom, które nie były do tego odpowiednio przygotowane. Świat finansów od lat stał, stoi i będzie stał na missellingu. Na tym była zbudowana ostatnia hossa - na missellingu  lub bliskich mu praktykach sprzedażowych i ludzkiej chciwości. Tyle tylko, że z rynkiem jest tak, że 98% przypadków inwestycji przynosi lepsze lub gorsze wyniki, ale mieszczące się w granicach normy. Dopiero wybuch kilku afer ostatnich lat powoduje tendencje, w efekcie których rynek finansowy został zalany betonem, zasypany gruzem i przywalony innym MIFIDem. I prędko się nie podniesie.

Od lat rynki finansowe żyły z tego, że szeroko pojęte produkty finansowe kupowali ludzie, którzy nie do końca zdawali sobie sprawę z ryzyk. Kupowali obligacje tych spółek, które były im sprzedawane w okienkach bankowych. Dopóki wszystko było ok, wszystko było ok. Kupowali jednostki funduszy inwestycyjnych i dopóki nie działy się żadne kataklizmy, wszystko było ok. Brali kredyty hipoteczne na kwoty przekraczające ich zdolność kredytową i dopóki kurs franka się nie załamał, wszystko było ok. Dzisiaj już tego nie ma i to co było zapewne nie wróci.

Pamiętacie korzystanie z Internetu dekadę temu? Wchodziło się na stronę, czytało artykuł i wychodziło ze strony. Dzisiaj trzeba najpierw kliknąć akceptację ciasteczek, wyrazić zgodę RODO i zaakceptować politykę prywatności, zaznaczyć, że nie chce się otrzymywać powiadomień, zamknąć wyskakującą reklamę, okienko zapisu na newsletter, a kiedy już zaczynamy czytać artykuł to pojawia się paywall i możemy przeczytać 10% tekstu. Nie twierdzę, że wszystkie powyższe czynniki są wynikiem regulacji, niektóre to tylko znak obecnych czasów. Sęk w tym, że tak jak trzeba być mocno zdeterminowanym aby przeczytać tekst w Internecie, trzeba być jeszcze bardziej zdeterminowanym, żeby ulokować swoje pieniądze w jakimkolwiek produkcie finansowym. Świat się zmienił.

Misselling jest zły, ale lekarstwo zabija pacjenta

Nie chcę, aby z tego tekstu biło wrażenie, że jestem zwolennikiem missellingu i wciskania każdemu skomplikowanych produktów finansowych, których ludzie nie rozumieją i które w swej konstrukcji nastawione są na oszukanie klienta.

Tym, co chcę zaakcentować jest strukturalna i instytucjonalna zmiana, jaka różnicuje sytuację oszczędzających oraz sytuację rynków finansowych dekadę temu i w dniu dzisiejszym. Kiedyś kapitał oszczędzających był bardzo sprawnie przekierowywany na rynek finansowy, nawet jeżeli nie wszystko odbywało się z należytym poszanowaniem interesów klienta. Dzięki temu strumieniowi pieniędzy nawet osoby, którym "wciśnięto" jakiś produkt, mogły na nim zarobić.

Dzisiaj jest zupełnie inaczej. Pomiędzy oszczędzającymi a rynkiem finansowym wyrosła niewidzialna bariera w postaci ankiet, regulacji i ograniczeń. Wiele wskazuje na to, że nie tylko rynek akcji, ale również rynek obligacji zostanie zamrożony, wszystko oczywiście w trosce o los klientów.

W efekcie tak bardzo chcemy zapobiegać jakimkolwiek nadużyciom, że zabronimy spółkom pozyskiwać kapitał, instytucjom finansowym pośredniczyć w tym procesie, a klientów będziemy ze wszystkich stron ostrzegali, że inwestycje wiążą się z ryzykiem. Skutkiem powyższego otwarcie rachunku maklerskiego stanie się wyzwaniem, któremu nie każdy podoła.

Jak inwestować w kolejnych latach?

Zaprezentowany powyżej obraz z pewnością nie jest rysowany w różowych barwach. Bez szerokiego strumienia kapitału nie będzie hossy na warszawskiej giełdzie. Co w takiej sytuacji zrobić? Jak inwestować?

Przede wszystkim należy uświadomić sobie, że proces ten właśnie obserwujemy. Odpływ pieniędzy z rynku sprawia, że nawet dobre spółki są przeceniane. Po co nam jednak tania spółka, jeżeli w przyszłości nie spodziewamy się wzrostów? Dla dywidendy!

Sądzę, że inwestowanie dywidendowe mocno zyska na wartości. Inwestor mniejszościowy co do zasady odnosi dwie korzyści z funkcjonowania na giełdzie - zarabianie na wzroście kursu lub na otrzymywanej regularnie dywidendzie. Skoro wzrosty stoją pod znakiem zapytania, coraz więcej osób będzie koncentrowało się na długoterminowym posiadaniu papierów w portfelu. W efekcie kluczem stanie się relacja ceny akcji do potencjalnego strumienia dywidend ze spółki. Niedoszacowanie liczone klasycznymi wskaźnikami wywodzącymi się z rynków rozwiniętych będzie musiało przesunąć swoje granice w dół.

Drugim zjawiskiem będzie to, co obserwowaliśmy na przestrzeni ostatnich dwóch lat w branży gamingu. Kapitał spekulacyjny, w obliczu marnego stanu szerokiego rynku, będzie dynamicznie przepływał do sektorów, które będą aktualnie "grane". Będzie to więc realizacja scenariusza "naiwnych pieniędzy", tyle że w mniejszej skali. Dopóki napływające środki będą pompowały jakąś branżę, będziemy tam obserwowali silne wzrosty. Jak rynek się przegrzeje, sektor zanotuje zdecydowanie gorsze wyniki, a ci którzy nie zdążyli zamknąć pozycji na czas zaobserwują duże straty na swoich pozycjach.

Co poza giełdą?

Obecna sytuacja rynku kapitałowego w Polsce dla niewprawnych oczu mogłaby wskazywać, że z oszczędnościami obywateli nie jest najlepiej. Ale czy w rzeczywistości tak jest? Odpowiedź znajdziemy na poniższym wykresie:

źródło: bankier.pl

Jak widać ceny mieszkań na przestrzeni ostatnich dwóch lat niemal wystrzeliły i wiele wskazuje na to, że tendencja ta będzie kontynuowana. Każdy, kto ma trochę większą pulę oszczędności albo kupuje na wynajem albo próbuje flipować. Co więcej, 51% Polaków twierdzi, że ceny domów nigdy nie spadają. Widać więc ewidentnie, że kapitał szerokim strumieniem popłynął na rynek nieruchomości, którym znów zaczynamy się zachłystywać.

A co jeżeli nie nieruchomości? Bańka Bitcoina w zasadzie już pękła, ale z pewnością gdzieś w przyszłości wyrośnie produkt, który przyciągnie uwagę szerokiego kapitału. Kluczem jest tu właśnie niska bariera wejścia, którą rynek kapitałowy ewidentnie stracił.

Może nie będzie tak źle?

Z powyższego tekstu wyłania się niezbyt optymistyczna perspektywa dla przyszłych losów warszawskiej giełdy. Trzeba sobie jednak twardo powiedzieć, że w czasie gdy kapitału na rynku jest więcej niż kiedykolwiek wcześniej, podobnie jak sposobów na jego zainwestowanie, polski rynek kapitałowy jest obwarowany tak wielką liczbą regulacji, że przypomina kamień tkwiący po środku strumienia. Woda opływa go ze wszystkich stron, ale nic nie dostaje się do środka.

Czy tak będzie wyglądała przyszłość? Czy faktycznie możemy zapomnieć o napływie szerokiego strumienia kapitału od "przeciętnych" obywateli? W końcu siłami weteranów warszawska giełda hossy nie wywoła. Czy może jest to kolejny cykliczny dołek, o którym zapomnimy za kilka lat, kiedy zmienią się okoliczności?

Sądzę, że warto szerzej pochylić się nad tą kwestią i być może nieco wydłużyć swój horyzont inwestycyjny i bardziej nakierować go na dywidendy. Głównie po to, żeby nie być jak ten ukrywający się w lesie partyzant, czekający od 20 lat na zakończenie wojny. Czy tak samo możemy czekać na hossę na GPW?